Η ΘΥΣΙΑ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΗΕΝRΥ DΕ
ΜΟΝΤΗΕRLΑΝΤ

 

Περίληψη διδακτορικής διατριβής

 

ΔΡ. ΦΛΕΤΟΡΙΔΟΥ  ΜΑΡΙΑ

Καθηγήτρια γαλλικής γλώσσας

Email. : marieflet@sch.gr

 

Το θέατρο του Henry de Montherlant (1895 - 1972) είναι μια ταυρομαχική πάλη ανάμεσα στα δύο φύλα στην αρένα της ζωής. Αυτή η σύγκρουση των δύο άνισων αντιπάλων καταλήγει πάντα στον αφανισμό της γυναίκας ή στη συντριβή της ψυχής της. Όλα τα έργα εξελίσσονται τις τελευταίες ημέρες της ζωής μιας απελπισμένης ύπαρξης ή στο τέλος μιας τραγικής κατάστασης, κατά την οποία πρέπει να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις που αναλογούν στην τελική φάση μιας ταυρομαχίας με όλη τη λαμπρότητα και την αγωνία του τραγικού στοιχείου της. Όπως ο ταύρος είναι καταδικασμένος σε θάνατο από τη στιγμή της εισόδου του στην αρένα, έτσι και η γυναίκα προορίζεται να θυσιαστεί εκούσια ή ακούσια για τα αγαπημένα της πρόσωπα.

 

Σύμφωνα με τον συγγραφέα και παράλληλα ταυρομάχο, το θάρρος και ο μοναχικός αγώνας του ανθρώπου να δαμάσει τον ταύρο έχουν μεγαλύτερη σημασία από το να τον θανατώσει. Η ταυρομαχία του δίδαξε ότι η ζωή είναι ένας μάχιμος ταύρος. Ο ταύρος στο έργο του ερημίτη Montherlant παίζει το ρόλο του κυνηγημένου και εξευτελισμένου σε όλη του τη ζωή ανθρώπου.

 

Στην ταυρομαχία βρήκε το μοντέλο του θεάτρου του και διδάχτηκε την επίδειξη μπροστά σε ένα κοινό που τρέμει. Στην αρένα συνειδητοποίησε τη βιαιότητα που έκρυβε μέσα του, γι’ αυτό μετέφερε την ατμόσφαιρά της και τη φρενιτική εμπειρία των βιωμάτων του στο θέατρο. Ανάμεσα στον άνθρωπο και στο κτήνος παίζεται ένα ερωτικό δράμα που τους κάνει να κινηθούν ο ένας εναντίον του άλλου έως τον τελευταίο σπασμό. Η πάλη αυτή για τον Montherlant είναι μια ερωτική αναπαράσταση, μια ταυτόχρονη κατάδυση και ανάταση του ανθρώπου και του κτήνους. Έγραφε τα έργα του όπως ταυρομαχούσε, με αποτέλεσμα να σκηνοθετεί με μεγάλη επιδεξιότητα τη λιποψυχία της γυναίκας και τη χαριστική βολή που της επεφύλασσε στο τέλος. Ο ταύρος συμβολίζει τη ζωτική δύναμη και την ακόρεστη σεξουαλικότητα, όπως ο ίδιος συνδύαζε τη ρωμαλεότητα  με τη λαγνεία.

Η ταυρομαχία αντιπροσωπεύει το τρίγωνο της σεξουαλικότητας, της τέχνης και της θρησκείας. Στο σεξουαλικό επίπεδο η μάχη, πριν το θάνατο, είναι ένα αργό και βίαιο χάδι, ένας σαγηνευτικός χορός που προετοιμάζει την εξολοθρευτική πράξη. Παρά το δολοφονικό χαρακτήρα του αυτός ο τρόπος κυριαρχίας πάνω στον ταύρο ενώνει τον άνθρωπο με το κτήνος σε ένα αιματηρό γάμο στο κέντρο της αρένας. Η ταυροκτονία παίρνει ένα ερωτικό χαρακτήρα˙ το να υποτάσσεις και να θανατώνεις είναι δύο πολύ κοντινές έννοιες, που δηλώνουν το αχώριστο ζευγάρωμα του έρωτα και του θανάτου. Ο ταυρομάχος που μόλις σκότωσε, είναι όπως ο άντρας που μόλις κατέκτησε μια γυναίκα και την υποχρεώνει στις φιλήδονες ορέξεις του. Στο επίπεδο της τέχνης ο άνθρωπος ασκεί τεράστια επιβολή με το κόκκινο πανί στον ταύρο που μαγεύει και ακινητοποιεί.

 

Τέλος, στο θρησκευτικό επίπεδο η ταυρομαχία διοχετεύει στον ταυρομάχο μια υπερφυσική δύναμη που τον ωθεί να υπερβεί τον εαυτό του. Παράλληλα του επιτρέπει να επιβάλει το νόμο στον ταύρο και στο κοινό, ανατάσσοντάς τον προς το Θείο. Καθήκον του ανθρώπου είναι να ελευθερώσει την ψυχή από τα δεσμά του σώματος.

 

Σε κάθε έργο η γυναίκα στην πρώτη εμφάνισή της στη σκηνή παρουσιάζεται σαν ένας ορμητικός ταύρος αποφασισμένος να αντιμετωπίσει, αν χρειαστεί, τον άντρα-ταυρομάχο. Ο ήρωας του Montherlant μπροστά σε μία γυναίκα διακατέχεται από το ίδιο συναίσθημα που αισθάνεται ο ταυρομάχος μπροστά σε ένα ταύρο που θέλει να δαμάσει και να υποτάξει, πριν τον σκοτώσει. Κυριαρχούν η ίδια αβεβαιότητα και εκνευριστική αναμονή, πριν από την επίθεση, η ίδια γεύση της στιγμής, όπου μετρά τη δύναμή του μπροστά στην αντίπαλο, πριν το μοιραίο κτύπημα.

 

Επισημαίνουμε ότι η πολυετής διδακτική μας εμπειρία και η ενδελεχής έρευνα μάς ώθησαν να συμπεράνουμε ότι η αρένα και ο θεατρικός χώρος αντιστοιχούν στην αίθουσα διδασκαλίας. Ο ταυρομάχος μέσα στον αγωνιστικό χώρο και ο ηθοποιός πάνω στη σκηνή συμπεριφέρονται όπως ο διδάσκων την ώρα διδασκαλίας. Αγωνιούν και οι τρεις να συναρπάσουν το κοινό τους ο καθένας όμως για διαφορετικό σκοπό. Οι δύο πρώτοι επιδιώκουν την αναγνώριση της προσπάθειας μέσα από τις επευφημίες του κοινού, ενώ ο διδάσκων ενδιαφέρεται για την επίτευξη των γνωστικών και παιδαγωγικών στόχων που θα οδηγήσει στην καταξίωσή του στις ψυχές των μαθητών του.

 

Οι θεατές ειδικά του μοντερλανικού θεάτρου έχουν τα ίδια συναισθήματα με τους θεατές μιας ταυρομαχίας. Συμμετέχουν και συμπάσχουν για το τραγικό τέλος της γυναίκας-ταύρου με την ίδια αγωνία των θεατών μιας αιματηρής ταυροκτονίας. Παράλληλα, όμως, ανεβαίνουν το δικό τους Γολγοθά, βιώνοντας την ανθρώπινη ειμαρμένη μέσα από το μαρτύριο του ταύρου.

 

Σε αυτό το θέατρο οι τρεις πράξεις κάθε έργου αντιστοιχούν στις τρεις φάσεις μιας ταυρομαχίας: η πρώτη πράξη ή φάση Levantado (fier et ne doutant de rien) έχει σκοπό με τους λογχισμούς να εξασθενήσει μόνο τη γυναίκα-ταύρο, που εμφανίστηκε αγέρωχη στη σκηνή-αρένα και να την αναγκάσει να σκύψει το κεφάλι, δεχόμενη τα πρώτα περιφρονητικά πυρά του άντρα-ταυρομάχου. 

 

Η δεύτερη πράξη ή φάση Parado (arrété) ή φάση των banderillos (μικρών ραβδιών με μεταλλική αιχμή) προβάλλει την ευκινησία και την επιδεξιότητα του ταυρομάχου. Συγχρόνως η γυναίκα-ταύρος συνεχίζει να δέχεται τα κτυπήματα των ταπεινωτικών λόγων, που αρχίζουν να την ερεθίζουν και να την εξαγριώνουν, λαμβάνοντας συγχρόνως θέση άμυνας και επίθεσης. Οι πικρές λέξεις του άντρα-ταυρομάχου δε θα αργήσουν να την πληγώσουν στην καρδιά και να την εξασθενήσουν.

 

Η τρίτη πράξη ή φάση Apromado (alourdi) είναι η πιο τραγική από όλες και μας ενδιαφέρει περισσότερο στην παρούσα διατριβή. Η μοίρα όλων των ηρωίδων είναι κοινή, διότι ο θάνατος ή η αποτυχία καραδοκούν σε κάθε βήμα. Η αιμορραγούσα γυναίκα-ταύρος από τις πληγές της ψυχής της δε θα αργήσει να παραδοθεί στον εξολοθρευτή, του οποίου το τελειωτικό αλλά και λυτρωτικό κτύπημα θα βάλει τέλος στη βασανιστική αγωνία της.

 

Είμαστε, όμως, σίγουροι ότι η φαινομενική σκληρότητα του Montherlant και η αδιαλλαξία του έκρυβε μια ευαίσθητη καρδιά, που έκανε μεγάλη προσπάθεια να μη συγκινηθεί και να μην εκδηλώσει ποτέ συμπαθητικά συναισθήματα. Συμπάσχαμε πολλές φορές με το μοναχικό συγγραφέα και δυσκολευτήκαμε να πάρουμε μια δίκαιη θέση για το θέατρό του. Παρά την απέχθεια που ενέσπειρε στο γυναικείο πληθυσμό, αρκετές διανοούμενες της εποχής ήταν θερμές υποστηρίκτριες του έργου του. Αντίθετα, η Simone de Beauvoir τον πολέμησε σκληρά και τον κατηγόρησε στη μελέτη της Το Δεύτερο φύλο για μισογυνισμό.

 

Η έμφυτη, όμως, περηφάνια του Montherlant τον ώθησε να περιφρονεί τις επιπόλαιες και  υστερόβουλες γυναίκες και γι’ αυτό να τις θεωρεί κατώτερες από τους άντρες. Συγχρόνως επιδίωκε πάντα τη συντροφιά μιας ευφυούς γυναίκας και πίστευε στην ειλικρινή φιλία. Σε αυτή την πραγματική φίλη μόνο αποκάλυπτε τις προσδοκίες και τους προβληματισμούς του.

 

Συμπεραίνουμε ότι το μυστικό της στάσης του προς το δεύτερο φύλο εδρεύει σε δύο βασικά στοιχεία του χαρακτήρα του: την ακεραιότητα και τον αισθησιασμό του. Θαυμάσαμε στον αυτόχειρα συγγραφέα τη μεγάλη λογοτεχνική μαεστρία της εναλλαγής των συναισθημάτων στο ίδιο πρόσωπο και τη δεξιοτεχνία της συγχώνευσης ισοδύναμων και ανταγωνιστικών αρχών στο έργο του. Παράλληλα, εκτιμήσαμε την τεράστια πνευματική του δύναμη και την αμετάβλητη πίστη του σε αρχές που είδαμε να υποστηρίζει επίμονα στις διάφορες δημοσιεύσεις και στις αποκαλυπτικές επιστολές του. Αν μερικές φορές αναγκάστηκε να συγκρουστεί με το λογοτεχνικό του περίγυρο, αυτό δε σημαίνει ότι από τον συγγραφέα έλειπε το μεγαλείο.

 

Ο Henry de Montherlant έκρινε και σάρκασε τις γυναίκες με το δικό του αντιπροσωπευτικό τρόπο. Τις προσέγγισε και τις ύμνησε στην ποίησή του βρίσκοντας σε αυτές το αντικείμενο της μελέτης του. Βέβαια μέμφθηκε αρκετές φορές τη ροπή τους προς τον οδυρμό. Παρ’ όλα αυτά, όμως, πιστεύουμε ότι σε εκείνη την κρυφή γωνιά της ψυχής του, που δε θέλησε ποτέ να αποκαλύψει στους άλλους, είχε τοποθετήσει πραγματικά όλη του τη συμπάθεια προς αυτές, γι’ αυτό εξάλλου τις μελέτησε στο έργο του με τις όλες του τις αισθήσεις, το πνεύμα του και την καρδιά του.

 

ΘΕΑΤΡΙΚΑ  ΕΡΓΑ  ΤΟΥ ΗΕΝRY  DE  MONTHERLANT

 

1. Πασιφάη (1938)

2.  Η Νεκρή βασίλισσα (1942)

3. Μαλατέστα (1946)

4. Ο Άρχοντας του Σαντιάγκο (1947)

5. Ντον Ζουάν (1956)

6. Ο Καρδινάλιος της Ισπανίας (1960).

                                   

        

 

Πηγή:

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

www.TheatroEdu.gr > ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2006

Πληρ. theatro@theatroedu.gr