3η Διεθνής Συνδιάσκεψη για το Θέατρο στην Εκπαίδευση
24-25-26 Ιανουαρίου 2003, Αθήνα, Αρσάκειο Ψυχικού
Συμπληρωματικά σεμινάρια Συνδιάσκεψης
ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ 8
Ο πολεμιστής-ηθοποιός απέναντι στο θάνατο
Andrea Copeliovitch, ηθοποιός, Βραζιλία
Αθήνα, 30-31 Ιανουαρίου & 1 Φεβρουαρίου 2003
Δεν αρκεί να κοιτάζεις το κανό, να το πλησιάζεις,
να επιβιβάζεσαι γρήγορα και να το παρατάς ξανά.
Ούτε αρκεί να φαντάζεσαι ότι είσαι μέσα σ' αυτό.
Είναι απαραίτητο, επείγει να μπεις στο κανό και να γίνεις
ο ταξιδευτής που τίποτα δεν τον σταματά καθώς ταξιδεύει
προς τις απαρχές του χρόνου.
Chamalu.
Η σχέση που έχει ήδη εδραιωθεί ανάμεσα στον ηθοποιό και το θεατή, ξεπερνά την έννοια της αντικειμενικής παρατήρησης και κατανόησης. Πρόκειται για μια πιο λεπτή και περίπλοκη μορφή επικοινωνίας σε άλλο επίπεδο. Τα σημάδια που αντιλαμβάνεται ο θεατής βρίσκονται πέρα από τις λέξεις. Τελικά, τι κάνει έναν ηθοποιό πιο ενδιαφέροντα από κάποιον άλλο; Ακόμα κι αν και οι δυο διαβάζουν τον κείμενο με τον ίδιο τόνο, με τις ίδιες χειρονομίες. Κάποιοι θα το ονόμαζαν χάρισμα. Ο Federicο Garcia Lorca έκανε λόγο για τον καλλιτέχνη που έχει (η δεν έχει) το duende. Άλλοι μπορεί απλά να το ονομάσουν ταλέντο.
Προκειμένου οι ηθοποιοί και οι χορευτές να προσεγγίσουν αυτά τα περίπλοκα επίπεδα της τέχνης, αναζητούν διάφορους τρόπους εξάσκησης και τεχνικές. Ο ηθοποιός πρέπει να μάθει να χειρίζεται τα σκηνικά του εργαλεία (σώμα, φωνή, τυχαία αντικείμενα και σκηνικά εξαρτήματα) έτσι ώστε να παράγει ένα διαφορετικό τύπο ενέργειας για να μπορεί να ελκύει την προσοχή του θεατή, κάνοντας τον να δραστηριοποιηθεί και να εμπλακεί στο θέαμα.
Ο Eugenio Barba ονομάζει αυτήν την ενέργεια extra-quotidian (επιπλέον της καθημερινότητας). Εξηγεί ότι η χρήση της ενέργειας που κάνουμε καθημερινά διέπεται από οικονομία. Ο καθένας μας, δηλαδή, σε κάθε του συνηθισμένη κίνηση και πράξη κάνει οικονομία στην ενέργεια που χρησιμοποιεί. Αντίθετα, ο ηθοποιός οφείλει να προσπαθήσει να τη διαστείλει όσο περισσότερο μπορεί, μετατρέποντας την σε extra-quotidian.
Ο Artaud μίλησε για επικοινωνία μέσω των αισθήσεων. Ο ηθοποιός θα στέλνει κωδικοποιημένα σήματα στο θεατή τα οποία θα γίνονται αισθητά απευθείας στα φυσικά του όργανα, σα να ήταν πίδακες ενέργειας που απευθύνονταν σε διάφορα μέρη του σώματός του, πέρα από κάθε εκλογίκευση. Ο Artaud αναφερόμενος στον ιδανικό ηθοποιό, τον αντιλαμβανόταν σαν έναν ευαίσθητο αθλητή, ο οποίος είναι σε θέση να γνωρίζει ποιο είναι το αντίστοιχο όργανο στο σώμα του για κάθε συναίσθημα. Φυσικά, θα είχε πλήρη εποπτεία των λειτουργιών του σώματος του και της εκπομπής ενέργειας από αυτό. Συνεπώς, θα ήταν απόλυτα ικανός να τη στείλει στους θεατές.
Εμείς προτείνουμε ένα συγκεκριμένο τρόπο εκπαίδευσης που θα οδηγήσει τον ηθοποιό σε τέτοια κατάσταση δημιουργικής συνειδητότητας ,που θα είναι εύκολο γι' αυτόν να δημιουργήσει. Θα μπορέσει να μετατρέψει τον εαυτό του, μέσα από κάποιο χαρακτήρα, με διαδικασίες αλχημείας. Ο Artaud υποστήριζε την ύπαρξη ενός θεάτρου αλχημείας, του οποίου η λειτουργία είναι η ανταλλαγή ενέργειας ανάμεσα στους ηθοποιούς και το κοινό, έτσι ώστε στο τέλος της διαδικασίας και τα δυο μέρη να έχουν, αναγκαστικά, μεταμορφωθεί.
Θα δουλέψουμε κυρίως με ψαλμούς και χορευτικές τεχνικές που ονομάζουμε ιεροτελεστία (τελετουργικό). Ιεροτελεστία σημαίνει να γιορτάζει, να υμνεί κανείς ένα πέρασμα, μια μεταμόρφωση, ένα θάνατο, ένα μύθο. Θεωρούμε ότι αυτοί οι "θάνατοι", οι μεταμορφώσεις είναι το βασικό συστατικό για να προσεγγίσει κανείς αυτή τη μαγική επικοινωνία, για την οποία κάνει λόγο ο Artaud, με το θεατή. Για να προετοιμαστεί σωστά ο ηθοποιός, προτείνουμε πρακτική εξάσκηση που αποτελείται από ασκήσεις προετοιμασίας και από εορτασμό της ίδιας της θεατρικής πράξης. Ο ηθοποιός γιορτάζει και χαίρεται την ίδια του την προετοιμασία μέσα από τραγούδια, χορό και άλλες εξειδικευμένες ασκήσεις.
Τα τραγούδια και οι χοροί αποτελούν το βασικό και πρωταρχικό στάδιο αυτής της εξάσκησης. Έχουν βασιστεί στην παρατήρηση και σε μελέτες των ιεροτελεστιών που τελούν από κοινού οι άνθρωποι για να ενισχύσουν την επαφή τους με τον ιερό κόσμο. Μέσα από τον ομαδικό χορό οι άνθρωποι δημιουργούν ένα "συλλογικό εγώ" μέσα στο οποίο διαλύεται η προσωπικότητα τους της καθημερινής ζωής και γίνονται μέρη μιας συλλογικής ενότητας. Ο ηθοποιός μπορεί να χρησιμοποιεί αυτή τη διαδικασία για να "γιορτάσει" τη μεταμόρφωση από το καθημερινό εγώ στο εγώ του ηθοποιού, το οποίο είναι πλέον έτοιμο να φορέσει οποιαδήποτε μάσκα του προσφέρει το θέατρο.
Σε αυτό το σεμινάριο θα εξασκηθούμε στη συγκεκριμένη τεχνική και θα παίξουμε με τους χαρακτήρες που θα προκύψουν από αυτή. Την πρώτη μέρα, θα προσπαθήσουμε να τους φέρουμε στην επιφάνεια δουλεύοντας με ομαδικούς αυτοσχεδιασμούς. Τη δεύτερη μέρα, θα ασχοληθούμε με τις σχέσεις που θα εδραιώσουν οι χαρακτήρες μεταξύ τους, χωρίζοντας την ομάδα σε ζευγάρια η σε μικρότερες ομάδες, και θα δουλέψουμε πάνω σε μικρές σκηνές. Την τρίτη μέρα, θα δουλέψουμε τις σκηνές, οργανώνοντας, σκηνοθετώντας και παρουσιάζοντάς τες (οι σκηνές αυτές μπορεί να έχουν τη μορφή μικρών παραστάσεων όπου οι ηθοποιοί θα "παίξουν" με το απροσδόκητο και θα αυτοσχεδιάσουν)
Η Andrea Copelovitch είναι ηθοποιός και καθηγήτρια σωματικής έκφρασης και υποκριτικής. Αυτή την περίοδο βρίσκεται στο στάδιο της ολοκλήρωσης της διδακτορικής της διατριβής στο UFRJ, Τμήμα Λογοτεχνίας - Ποιητικής, η οποία είναι μια έρευνα για την κατανόηση του ουσιαστικού στην Τέχνη, εξετάζοντας τον ηθοποιό, τη δράση του και τη γλώσσα που προκύπτει από αυτήν τη δράση. Από το 1991 ερευνά την πρακτική των ηθοποιών (ως δασκάλα θεάτρου, ηθοποιός και performer), επικεντρώνοντας την έρευνά της στις προεκφραστικές διαδικασίες. Ο τίτλος της διατριβής του Μάστερ της είναι "Δημιουργώντας τον Χαρακτήρα μέσω της Τελετουργίας: μια πρόταση μαθητείας για ηθοποιούς"