Προς ένα Σχολείο Βασισμένο στην Τέχνη:
Προκλήσεις και Εμπειρίες για τη Συμπερίληψη των Παιδιών Ρομά
Ομάδα Εργασίας στο Διεθνές Συνέδριο «Θέατρο & Συμπεριληπτική Εκπαίδευση»
21-23 Μάρτιου 2025 Αθήνα
Σύνοψη-Μανισφέστο Κατερίνα Κωστή,
Φιλόλογος, Θεατροπαιδαγωγός, Μέλος Ε.ΔΙ.Π., Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
Η ομάδα εργασίας «Προς ένα σχολείο βασισμένο στην τέχνη: Προκλήσεις και εμπειρίες για τη συμπερίληψη των παιδιών Ρομά» υλοποιήθηκε την Κυριακή, 23 Μαρτίου, τελευταία ημέρα του Συνεδρίου. Στη συζήτηση συμμετείχαν οι Ματίνα Βαβούλη, Διευθύντρια του 7ου Δημοτικού Σχολείου Ασπροπύργου (Νέας Ζωής), Αναστασία Χατζηστεφάνου–Βαφέα, Διευθύντρια του Κέντρου Παιδαγωγικής και Καλλιτεχνικής Επιμόρφωσης «Σχεδία», Κωνσταντίνος Παϊτέρης, Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Ρομά Διαμεσολαβητών και Συνεργατών τους και Ελένη Κ.
Παπαδοπούλου, ΜΑ Φιλόλογος -Θεολόγος, Διευθύντρια του 3ου Γυμνασίου με Λυκειακές Τάξεις Μενεμένης –«Κωστής Παλαμάς». Το συντονισμό της συζήτησης είχε η Κατερίνα Κωστή Φιλόλογος, Θεατροπαιδαγωγός, Μέλος Ε.ΔΙ.Π., Τμήμα Θεατρικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, ενώ στο κριτικό σχολιασμό πήραν μέρος η Άβρα Αυδή Φιλόλογος, Θεατροπαιδαγωγός, Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση και η Πόπη Κύρδη εκπαιδευτικός, Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Θέμα της συζήτησης ήταν μία ίσως από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική εκπαιδευτική κοινότητα αυτή της συμπερίληψης των παιδιών Ρομά.
Βασικά ερωτήματα που απασχόλησαν τις ομιλ*ήτριες ήταν τα εξής:
1. Εμπιστεύονται, άραγε, οι Ρομά το σχολείο; Πιστεύουν στην αξία της εκπαίδευσης;
2. Είναι το ελληνικό σχολείο ένα περιβάλλον ελκυστικό για τα παιδιά Ρομά; Εμπεριέχει τις δικές τους πρακτικές προσέγγισης και αξιοποίησης της γνώσης;
3. Βρίσκουν τα παιδιά Ρομά, όταν έρχονται στο σχολείο, έναν χώρο συμβατό με την ταυτότητά τους, τη γλώσσα και την ιστορία τους;
4. Πώς μπορεί να εδραιωθεί μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ σχολείου και οικογένειας; Ποιος είναι ο ρόλος των εκπαιδευτικών;
5. Μπορεί ένα σχολείο που βασίζει τις πρακτικές του στην τέχνη να αποτελέσει έναν γόνιμο χώρο όπου όλα τα παιδιά θα συνυπάρχουν βρίσκοντας νόημα και στήριξη για τη ζωή;
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί το μανιφέστο της ομάδας εργασίας που προέκυψε από τις προτάσεις των συμμετεχ*ουσών μετά την ολοκλήρωση της συζήτησης.
Μανιφέστο
Ο αντιτσιγγανισμός, η ισχυρότερη κοινωνική προκατάληψη, είναι βαθιά ριζωμένος σε όλες τις κοινωνικές ομάδες, καθιστώντας τη συμπερίληψη των παιδιών Ρομά στο εκπαιδευτικό σύστημα μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, απαιτείται μια αλλαγή πλαισίου, που να εξασφαλίζει τη δίκαιη συμμετοχή όλων των παιδιών στο σχολείο, ανεξαρτήτως της κοινωνικής ή πολιτισμικής τους καταγωγής.
Η εκπαίδευση πρέπει να είναι το μέσο για την καταπολέμηση των προκαταλήψεων και του αποκλεισμού, και η τέχνη είναι το πιο ισχυρό εργαλείο που διαθέτουμε για αυτή τη διαδικασία. Οραματιζόμαστε ένα σχολείο όπου η τέχνη λειτουργεί ως γέφυρα επικοινωνίας και αλληλοκατανόησης, ενδυναμώνοντας τη συλλογικότητα, τη συντροφικότητα, την αλληλεγγύη και την ισοτιμία. Ένα σχολείο όπου οι μαθ*ήτριες και οι δασκ*άλες συνεργάζονται όχι μόνο για τη μάθηση, αλλά και για τη δημιουργία ενός ασφαλούς και υποστηρικτικού περιβάλλοντος για όλες.
Η δημιουργία σχολείων που θα ενσωματώνουν τις τέχνες στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία απαιτεί τολμηρές καινοτομίες, όπως η εφαρμογή ευέλικτων αναλυτικών προγραμμάτων που να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες και το κοινωνικό προφίλ των μαθ*ητριών. Η ανάγκη για κοινωνική αλληλεγγύη και κοινωνικό κράτος είναι επιτακτική. Το σχολείο πρέπει να καταστεί χώρος υποδοχής και ανοιχτότητας, με δράσεις εξωστρέφειας που να ενισχύουν τη συμμετοχή των παιδιών Ρομά και να μειώνουν τους αποκλεισμούς.
Για τη Συμπερίληψη των Παιδιών Ρομά: Διεκδικούμε τα Αυτονόητα
Η συμπερίληψη των παιδιών Ρομά απαιτεί έναν διττό αγώνα, εντός των σχολείων και στην ευρύτερη κοινωνία. Οι εκπαιδευτικοί χρειάζονται εξειδικευμένη επιμόρφωση και βιωματικά εργαστήρια ενδυνάμωσης, προκειμένου να κατανοήσουν τις ανάγκες των παιδιών Ρομά και να συνδράμουν στην καταπολέμηση του αντιτσιγγανισμού. Οι σχολικές κοινότητες οφείλουν να επενδύσουν στην ενσυναίσθηση, την αλληλεγγύη και τη συνεργασία όλων των πλευρών, μαθητών, εκπαιδευτικών, γονέων και κοινωνικών λειτουργών.
Η παρουσία κοινωνικών επιστημόνων και διαμεσολαβητών στα σχολεία, ειδικά στα σχολεία με διαπολιτισμικό προφίλ, είναι απαραίτητη για να εξασφαλίσουμε ότι οι μαθητές Ρομά δεν θα βιώσουν την κοινωνική απομόνωση ή τον στιγματισμό. Η θεσμοθετημένη και εδραιωμένη συνεργασία με διαμεσολαβητές μπορεί να καταστήσει το σχολείο έναν πραγματικό χώρο για κοινωνική ένταξη και ανάπτυξη.
Εκπαίδευση για τη Ρητορική του Μίσους και την Αντιρατσιστική Συμπερίληψη
Η εκπαίδευση δεν περιορίζεται στην προσφορά γνώσεων, αλλά επεκτείνεται στη διαμόρφωση μιας κοινωνικής συνείδησης που κατανοεί την καταστροφική δύναμη της ρητορικής του μίσους και του ρατσισμού. Η εκπαίδευση πρέπει να παρέχει τα εργαλεία για την κατανόηση των κοινωνικών διακρίσεων και να ενισχύει την αντίσταση απέναντι σε κάθε μορφή μισαλλοδοξίας. Η ενσωμάτωση των τεχνών στην εκπαίδευση παρέχει μία μοναδική ευκαιρία για την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, της αλληλεγγύης και της κοινωνικής υπευθυνότητας στους μαθητές.
Άνοιγμα στην Κοινότητα: Η Ροή των Τεχνών Αμφίπλευρα
Το σχολείο πρέπει να ανοίξει τις πόρτες του στην κοινότητα και να ενσωματώσει την τέχνη ως αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνικής και πολιτισμικής ζωής. Μέσα από συνεργασίες με μη κερδοσκοπικές οργανώσεις, πανεπιστήμια και άλλους κοινωνικούς φορείς, μπορούμε να υλοποιήσουμε στοχευμένα προγράμματα που θα συμβάλουν στην κοινωνική ενσωμάτωση των παιδιών Ρομά και στην καταπολέμηση των διακρίσεων.
Η τέχνη, ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, μπορεί να συμβάλει ώστε να «μπει ο ένας κόσμος μέσα στον άλλο», επιτρέποντας στις μαθ*ήτριες να κατανοήσουν και να εμπλουτίσουν τους κόσμους τους. Οι κοινωνικοί λειτουργοί, οι ψυχολόγοι και οι διαμεσολαβ*ήτριες πρέπει να είναι παρ*ούσες στις σχολικές κοινότητες, δημιουργώντας ασφαλείς χώρους για τη συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη όλων των παιδιών.
Διεκδικούμε την Αλλαγή: Το Σχολείο ως Κοινότητα για Όλους
Διεκδικούμε το αυτονόητο, ένα σχολείο για όλα τα παιδιά, όπου η διαφορετικότητα δεν θα είναι εμπόδιο, αλλά πηγή πλούτου και δύναμης. Οι θεσμοί πρέπει να προσαρμοστούν στις ανάγκες όλων των παιδιών και το σχολείο να είναι ένας χώρος εξωστρέφειας, κοινωνικής αλληλεγγύης και συμμετοχής. Αντιστεκόμαστε στον αποκλεισμό και απαιτούμε την εφαρμογή της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, διεκδικώντας εκπαίδευση για την κατανόηση και την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ρητορικής του μίσους.
Το σχολείο πρέπει να είναι το εργαστήρι όπου τα παιδιά Ρομά, όπως και όλα τα παιδιά, μαθαίνουν να συνυπάρχουν, να συναισθάνονται και να συνεργάζονται. Η τέχνη είναι το εργαλείο, η κοινωνική αλληλεγγύη είναι η δύναμη και η εκπαίδευση είναι ο δρόμος προς μια δικαιότερη και πιο συμπεριληπτική κοινωνία.
Η αλλαγή ξεκινά από εμάς. Μαζί, μπορούμε να δημιουργήσουμε ένα σχολείο για όλους, βασισμένο στην τέχνη και την αλληλεγγύη.