Παραστατικές τέχνες, εκπαίδευση και αναπηρία:
προκλήσεις για τους καλλιτέχνες, τους εμψυχωτές και τους εκπαιδευτικούς
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ / ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
Διεθνές Συνέδριο “Θέατρο και Συμπεριληπτική εκπαίδευση”,
Αθήνα 23 Μαρτίου 2025
Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση (ΠΔΘΕ)
Γλώσσα: ελληνικά
Συντονίστρια:
Μαρία Κολτσίδα, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ)
Καλεσμένες/καλεσμένοι:
Μαρία Ιωαννίδου, ψυχολόγος/ψυχοθεραπεύτρια, ανάπηρη χορεύτρια
Βασίλης Οικονόμου, ανάπηρος ηθοποιός-σκηνοθέτης
Κωνσταντίνα Γεωργίου, community artist, creative mentor
Έρη Κέχρα, θεατροπαιδαγωγός-εκπαιδευτικός στην ειδική εκπαίδευση
Έλλη Μερκούρη, Υποψήφια Διδάκτωρ Τμήματος Θεάτρου ΑΠΘ - Υπεύθυνη Θεατρικής Ομάδας Κωφών "Τρελά Χρώματα",
Όλγα Δαλέκου, Κωφή ηθοποιός, τελειόφοιτη Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ
Κριτικός σχολιασμός:
Αντώνης Λενακάκης Καθηγητής Θεατρικής Τέχνης και Αγωγής στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης της Παιδαγωγικής Σχολής, ΑΠΘ
Βέρα Λάρδη MS. Psych., Ψυχοδραματίστρια, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων, Ηθοποιός
Το θεματικό τραπέζι «Παραστατικές τέχνες, εκπαίδευση και αναπηρία» εστιάζει στη διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στις παραστατικές τέχνες, την εκπαίδευση και την αναπηρία, εξετάζοντας θεωρητικές, βιωματικές και πρακτικές διαστάσεις. Μέσα από τις εισηγήσεις των ομιλητών, θα συζητηθούν ζητήματα συνεκπαίδευσης στο θέατρο ανάμεσα σε ανάπηρους και μη ανάπηρους συμμετέχοντες, βιωματικές εμπειρίες ανάπηρων καλλιτεχνών στις παραστατικές τέχνες και προκλήσεις που αφορούν στην εκπαίδευση των αναπήρων στις τέχνες στην Ελλάδα. Παράλληλα, θα εξεταστούν ζητήματα προσβασιμότητας, τόσο σε καλλιτεχνικά όσο και σε εκπαιδευτικά προγράμματα, η ανάγκη για συμπεριληπτικό σχεδιασμό εκπαιδευτικών και καλλιτεχνικών projects, καθώς και η πρόσβαση των αναπήρων στις τέχνες στο πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης.
Σύνοψη
Μαρία Κολτσίδα, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια
Η Ομάδα Εργασίας με θέμα «Παραστατικές τέχνες, εκπαίδευση και αναπηρία», στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου «Θέατρο και Συμπεριληπτική Εκπαίδευση» (Αθήνα, 23/03/2025), συγκέντρωσε καλλιτέχνες, εκπαιδευτικούς, ερευνητές και practitioners με στόχο τη διερεύνηση της σχέσης ανάμεσα στις παραστατικές τέχνες, την εκπαίδευση και την αναπηρία, μέσα από θεωρητικές, βιωματικές και πρακτικές προσεγγίσεις. Υπό τον συντονισμό της Μαρίας Κολτσίδα, η ομάδα εργασίας απαρτιζόταν από την Μαρία Ιωαννίδου, τον Βασίλη Οικονόμου, την Έλλη Μερκούρη, την Όλγα Δαλέκου, την Κωνσταντίνα Γεωργίου, την Έρη Κέχρα, με κριτικούς σχολιαστές τους Αντώνη Λενακάκη και Βέρα Λάρδη. Από τις εισηγήσεις και τη συζήτηση που ακολούθησε, αναδείχθηκαν σημαντικά σημεία που αφορούν στην πολιτική διάσταση του ζητήματος της ισότιμης συμμετοχής των αναπήρων στον χώρο της τέχνης και της εκπαίδευσης, φέρνοντας στο προσκήνιο την ανάγκη ανασύνθεσης του θεσμικού, κοινωνικο-πολιτικού πλαισίου.
Αποκλεισμός και θεσμικές παλινωδίες
Η καλλιτεχνική και εκπαιδευτική πραγματικότητα για τους ανάπηρους δημιουργούς φέρει το αποτύπωμα μιας μακρόχρονης συστηματικής αποστέρησης δικαιωμάτων. Παρά την τυπική κατάργηση του νόμου περί «αρτιμέλειας» (προϋπόθεση για τις εισαγωγικές εξετάσεις του Υπουργείου Πολιτισμού) μια σημαντική κατάκτηση που επήλθε μέσα από τους συλλογικούς αγώνες των ανάπηρων καλλιτεχνών η πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι ανάπηροι υποψήφιοι σπουδαστές αποδεικνύει πως πρόκειται περισσότερο για μια θεωρητική και προσχηματική αλλαγή. Παράλληλα, η ίδια μισαναπηρική διατύπωση παραμένει σε ισχύ στο πεδίο του χορού. Στην πράξη, δεν υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές και το προσβάσιμο περιβάλλον, ώστε ανάπηροι υποψήφιοι να μπορούν να συμμετάσχουν ισότιμα σε εισαγωγικές εξετάσεις για δραματικές σχολές. Το ερώτημα "πώς μπορείς να ασχοληθείς επαγγελματικά με την τέχνη όταν δεν υπάρχει πρόσβαση σε καλλιτεχνική εκπαίδευση;" παραμένει κεντρικό. Ένας ανάπηρος καλλιτέχνης ξεκινά να δραστηριοποιείται στην τέχνη, γνωρίζοντας πως θα δυσκολευτεί να βρει εργασία, πως δεν «χωράει» σε έναν χώρο που θέτει συγκεκριμένα κανονιστικά κριτήρια και πως σε πολλές περιπτώσεις θα του ζητηθεί να αποκρύψει τη βλάβη του.
Αντίστοιχα, στο εκπαιδευτικό πεδίο, απουσιάζουν εγχειρίδια και κατευθυντήριες γραμμές που να αφορούν σε θεατροπαιδαγωγικές διαδικασίες που απευθύνονται σε όλους τους μαθητές ανεξαιρέτως. Η συστηματική απουσία της τέχνης από τον κορμό της εκπαίδευσης των ανάπηρων μαθητών και η υποστελέχωση των σχολείων καταδεικνύουν τη χρόνια υποβάθμισή της, παρ’ όλο που η θεατρική πράξη αποτελεί εξαιρετικά σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη της έκφρασης, της φαντασίας και της δημιουργικότητας των μαθητών.
Αναζητώντας την καλλιτεχνική εκπαίδευση
Σε απουσία κρατικής μέριμνας, καλλιτεχνικές ομάδες και κοινότητες ανάπηρων καλλιτεχνών αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν οι ίδιες το δικό τους πλαίσιο εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Θεατρική Ομάδα ΘΕΑΜΑ και η Θεατρική Ομάδα Κωφών "Τρελά Χρώματα", οι οποίες, σε συνεργασία με επαγγελματίες από διαφορετικά καλλιτεχνικά πεδία, έχουν διαμορφώσει δικές τους συνθήκες εκπαίδευσης και καλλιτεχνικής έκφρασης. Οι πρακτικές αυτές δείχνουν τη δυναμική που μπορεί να αναπτυχθεί μέσα σε μια καλλιτεχνική κοινότητα, ταυτόχρονα όμως αναδεικνύει την απουσία κρατικής μέριμνας και πρόβλεψης ως προς την καλλιτεχνική εκπαίδευση των αναπήρων. Κατά τη διάρκεια της ομάδας εργασίας συζητήθηκε, επίσης, το ζήτημα της ύπαρξης εκπαιδευτικών και καλλιτεχνικών πρωτοβουλιών με θετική πρόθεση, αλλά χωρίς ουσιαστική συμμετοχή των αναπήρων. Προγράμματα στα οποία απουσιάζουν οι φωνές των ίδιων των αναπήρων, στα οποία οι ίδιοι αποκλείονται από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και που μπορεί να οδηγούν στην αναπαραγωγή προκαταλήψεων και στερεοτύπων.
Προσβασιμότητα: δικαίωμα και όχι κατ’ εξαίρεση
Η προσβασιμότητα στα καλλιτεχνικά θεάματα παραμένει σήμερα εξαιρετικά περιορισμένη, τόσο ως προς τις υλικές υποδομές όσο και ως προς τις υπηρεσίες που εξασφαλίζουν την ισότιμη πρόσβαση των αναπήρων θεατών. Οι χώροι τέχνης οφείλουν να διαθέτουν τις κατάλληλες υποδομές, καθώς και να προσφέρουν υπηρεσίες προσβασιμότητας (διερμηνεία στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, υπερτιτλισμό, ακουστική περιγραφή). Όπως ανέφεραν οι ομάδες, το κόστος των υπηρεσιών αυτών καλύπτεται αποκλειστικά από τις ίδιες τις ομάδες παραγωγής, χωρίς καμία θεσμική υποστήριξη. Η εξασφάλιση της προσβασιμότητας καθίσταται, έτσι, οικονομικά μη βιώσιμη για τους δημιουργούς και στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στην προσωπική δέσμευση των καλλιτεχνικών ομάδων και στην υποστήριξη των συνεργατών. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο ζήτημα της προσβασιμότητας όχι μόνο ως μέσο ισότιμης πρόσβασης, αλλά ως αναπόσπαστο μέρος της ίδιας της δημιουργικής διαδικασίας, το οποίο εμπλουτίζει τη θεατρική δράση. Στο πλαίσιο της συζήτησης, αναδείχθηκε, ακόμη, η σημασία της απόδοσης θεατρικών κειμένων στην Ελληνική Νοηματική Γλώσσα, όπως υλοποιείται από τη Θεατρική Ομάδα Κωφών "Τρελά Χρώματα" με τη συνεργασία Κωφών και ακουόντων διερμηνέων.
Προς μια τέχνη με όλους, για όλους
Η τέχνη που φιλοδοξεί να εμπλέκει ανάπηρους καλλιτέχνες δεν μπορεί να παίρνει τη μορφή ενός "χώρου φιλοξενίας" στο ήδη υπάρχον, διαμορφωμένο με συγκεκριμένους όρους και κυρίαρχο καλλιτεχνικό πλαίσιο. Αντίθετα, απαιτεί τη ριζική αναδιαμόρφωση του πλαισίου εκπαίδευσης και καλλιτεχνικής δημιουργίας, ώστε να συνομιλεί ουσιωδώς με την ανθρώπινη ποικιλομορφία. Οι ανάπηροι καλλιτέχνες δεν αποζητούν "μια θέση στο τραπέζι" αλλά απαιτούν ορατότητα και επαναπροσδιορισμό των θεσμών, των μεθόδων, των αξιών και των αισθητικών προτύπων.
Προτάσεις και ανάγκες
Από τη συζήτηση της Ομάδας Εργασίας προέκυψαν προτάσεις που αφορούν:
-την άμεση θεσμική άρση όλων των φραγμών συμμετοχής των αναπήρων στις καλλιτεχνικές σπουδές και επαγγελματικές διαδικασίες
-τη δημόσια χρηματοδότηση για υπηρεσίες προσβασιμότητας, ενταγμένες στον σχεδιασμό καλλιτεχνικών και εκπαιδευτικών προγραμμάτων
-την υποστήριξη και θεσμική αναγνώριση θεατρικών ομάδων που συγκροτούνται από ανάπηρους καλλιτέχνες
-την ανάπτυξη επιμορφωτικών προγραμμάτων για εκπαιδευτικούς, καλλιτέχνες και θεατροπαιδαγωγούς στο πλαίσιο του καθολικού σχεδιασμού
| Κατηγορία Δράσης | - Επιμορφωτικά Σεμινάρια - Εργαστήρια
- Συνδιασκέψεις
|
| Έτος | |
| Πόλεις | |
| Εμψυχωτές | - Λάρδη Βέρα
- Λενακάκης Αντώνης
- Κολτσίδα Μαρία
- Ιωαννίδου Μαρία
- Οικονόμου Βασίλης
- Γεωργίου Κωνσταντίνα
- Κέχρα Έρη
|