Θέατρο-Παραστατικές τέχνες και εκπαίδευση στις φυλακές: όρια, προκλήσεις, προοπτικές
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ / ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΤΡΑΠΕΖΙ
Διεθνές Συνέδριο “Θέατρο και Συμπεριληπτική εκπαίδευση”, Αθήνα 23 Μαρτίου 2025
Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση (ΠΔΘΕ)
Γλώσσα: ελληνικά
Συντονίζει:
Γιώργος Μόσχος, νομικός, πρώην Συνήγορος του Παιδιού
Καλεσμένες/καλεσμένοι:
Άλκηστις Κοντογιάννη, Ομότιμη Καθηγήτρια Τμήματος Θεατρικών Σπουδών Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Θεοδώρα - Ντορέττα Αστέρη, Σύμβουλος Ειδικής Αγωγής και Ενταξιακής Εκπαίδευσης 1ης σχολικής ενότητας ΔΔΕ & ΔΠΕ Πειραιά
Ιωάννα Μήτσικα, χορογράφος, συνεργάτιδα Εργαστηρίου Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων
Στάθης Γράψας, σκηνοθέτης, εμψυχωτής Εργαστηρίου Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων.
Πέπη Ορφανάκη, Διευθύντρια ΔΣΑΕΚ Φυλακών Κορυδαλλού (Δημόσια Σχολή Ανώτερης Επαγγελματικής Κατάρτισης)
Ζωή Μαστροθανάση, Υποδιευθύντρια Δημοτικού Σχολείου Γυναικείας Φυλακής Ελαιώνα Θηβών
Κριτικός σχολιασμός: Δώρα Κατσαμώρη, Ερευνήτρια, ΕΚΕΦΕ 'Δημόκριτος', εκπαιδευτικός.
Ερωτήματα που απασχολήσουν την Ομάδα Εργασίας:
-
Τι προϋποθέσεις χρειάζονται να υπάρχουν και ποια δεοντολογία χρειάζεται να ακολουθείται από πρόσωπα που επισκέπτονται τη φυλακή για να οργανώσουν ή συμμετέχουν σε συναφείς δράσεις (επαγγελματίες ή εθελοντές / σπουδαστές);
-
Τι ειδικές προσαρμογές χρειάζονται στις δράσεις, με βάση τα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων (π.χ. ανήλικοι, τοξικοεξαρτημένοι, γυναίκες, κ.α.)
-
Τι εκπαιδευτικά υλικά και βοηθήματα υπάρχουν και μπορούν να αξιοποιούνται;
-
Τι δυσκολίες και προκλήσεις αντιμετωπίζονται από τα πρόσωπα που υλοποιούν παρόμοιες δράσεις;
-
Τι χρειάζεται να προβλεφθεί από μεριάς των αρμοδίων υπουργείων για τη διευκόλυνση και υποστήριξη των δράσεων αυτών;
-
Τι είδους συνεργασίες μπορούν να υπάρχουν με πανεπιστήμια και κοινωφελείς φορείς;
-
Με ποιους τρόπους μπορούν να ενισχυθούν οι προοπτικές παρουσίας και αξιοποίησης των παραστατικών τεχνών στις φυλακές;
ΣΥΝΟΨΗ Γιώργος Μόσχος. Δώρα Κατσαμώρη
Η Ομάδα Εργασίας "Θέατρο-Παραστατικές Τέχνες και εκπαίδευση στις φυλακές: όρια, προκλήσεις, προοπτικές" υλοποιήθηκε στην Αθήνα στις 23/3/2025 στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου «Θέατρο & Συμπεριληπτική Εκπαίδευση». Την Ομάδα συντόνισε ο Γιώργος Μόσχος, και συνέβαλαν με πολύτιμες σύντομες εισηγήσεις τους και στη συνέχεια τροφοδοτώντας τη συζήτηση σε μικρότερες ομάδες, η Ντορέττα Αστέρη, εκπροσωπώντας και την Άλκηστη Κοντογιάννη που εκτάκτως απουσίασε, ο Στάθης Γράψας, η Ιωάννα Μήτσικα, η Πέπη Ορφανάκη και η Ζωή Μαστροθανάση, ενώ η Δώρα Κατσαμώρη συνεισέφερε με τον κριτικό της σχολιασμό. Στη συνεδρία πήραν μέρος 30 άτομα, στα οποία περιλαμβάνονταν και πρόσωπα με μεγάλη εμπειρία και προσφορά στο πεδίο, όπως ο Τάκης Τζαμαργιάς, ο Νίκος Αρμένης και η Δέσποινα Καρακατσάνη.
Συζητήσαμε με βάση την κοινή μας θέση και διαπίστωση ότι η Δραματική Τέχνη, μέσα από τους διαφορετικούς τρόπους μπορεί να βοηθά τον/την κρατούμενο/η να μειώσει το άγχος του/της, να καλλιεργήσει αξίες όπως η ομαδική εργασία, η πειθαρχία, η αλληλεγγύη, να ενισχύσει την αυτοπεποίθηση, την πρωτοβουλία, τον αναστοχασμό, την ανθεκτικότητα και τον επαναπροσδιορισμό της ζωής των έγκλειστων ατόμων μέσα από νοητικές, συναισθηματικές και ψυχοκινητικές διεργασίες.
Με βάση τα ερωτήματα που τέθηκαν προς συζήτηση, ακούστηκαν μεταξύ άλλων τα παρακάτω, τα οποία είναι καλό να τα λαμβάνει υπόψη κάθε παρέμβαση που αξιοποιεί το θέατρο και τις παραστατικές τέχνες σε χώρους κράτησης:
Μπαίνοντας στη φυλακή για να οργανώσεις συναφείς δράσεις χρειάζεται:
- Να μην ξεκινάς με έπαρση, αλλά με επιθυμία να μάθεις και να συνδιαμορφώσεις το περιεχόμενο δράσεων της ομάδας σου
- Να βρίσκεσαι εκεί για Αυτές και Αυτούς που είναι έγκλειστες/οι
- Να βλέπεις μπροστά σου Ανθρώπους και όχι «εγκληματίες», να μη θέτεις στον εαυτό σου ερωτήματα για το ποινικό παρελθόν τους, καθώς για εσένα είναι απλά μαθητές/ριες
- Να ενημερώνεσαι για τις ειδικές συνθήκες στη φυλακή που επισκέπτεσαι και να προετοιμάζεσαι κατάλληλα για αυτές
- Να γνωρίζεις και να υπολογίζεις προσεκτικά τα ειδικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού με τον οποίο δουλεύεις (φύλο, ηλικία, φυλή, καταγωγή, κ.α.) αποφεύγοντας κάθε είδους στερεότυπα και προκαταλήψεις
- Να ετοιμάζεις δράσεις που είναι εύκολα προσαρμόσιμες στα δεδομένα της κάθε ομάδας και τις συνθήκες κάθε συνάντησης, λαμβάνοντας υπόψη τα ηλικιακά και άλλα χαρακτηριστικά τους, καθώς και τις προσωπικές τους εμπειρίες και τα βιώματα τα οποία έχουν ανάγκη να μοιραστούν
- Να βρίσκεις κατάλληλο χώρο για την υλοποίηση της δράσης / του εργαστηρίου σου ή να τον διαμορφώνεις με τέτοιο τρόπο που να ενθαρρύνει τη συνεργατικότητα και τη συμμετοχή
- Να έχεις καθαρούς στόχους και να τους συζητάς με την ομάδα σου, συγκλίνοντας σε κοινές επιδιώξεις και συμφωνίες για τον τρόπο με τον οποίο θα δουλεύει η ομάδα
- Να επιμένεις στο ξεκαθάρισμα των πλαισίων και των ορίων της ομάδας σου, παράγοντες που είναι απαραίτητοι στα άτομα που συμμετέχουν
- Να έχεις ευελιξία και σεβασμό στις επιλογές της κάθε ομάδας καθώς και να παρέχεις την ελευθερία για ισότιμη συμμετοχή όλων των μελών της ομάδας στην εν λόγω διαδικασία
- Να δίνεις επαρκή χρόνο και χώρο για το κάθε μέλος της ομάδας, αντιμετωπίζοντας με σοβαρότητα τα αιτήματα και τις ανάγκες τους, με απώτερο στόχο την ενδυνάμωση τους
- Να κτίζεις διαρκώς την ομαδικότητα και τη συνεργασία των μελών της ομάδας, υπολογίζοντας προσεκτικά τις δυναμικές της και ενθαρρύνοντας την επικοινωνία
- Να έχεις ετοιμότητα για αλλαγές στη σύνθεση της ομάδας, για έκτακτα γεγονότα που διαρκώς μπορεί να συμβαίνουν στη φυλακή και εμπόδια που μπορεί να παρουσιάζονται και να μη ματαιώνεσαι από ακυρώσεις, απουσίες ή αιφνίδιες αλλαγές
- Να επιδιώκεις τη συμφιλίωση με τον εαυτό και με τον διπλανό / τη διπλανή
- Να στοχεύεις στην αυτογνωσία, την ενδυνάμωση και την ενσυναίσθηση όλων
- Να επιδιώκεις συστηματικά τη μεταμόρφωση και τον αυτοπροσδιορισμό κάθε συμμετέχοντα/ουσας αλλά και όλης της ομάδας μέσα από την διαρκή αναζήτηση της ταυτότητας τους
- Να λειτουργείς ως πρότυπο, με συνέπεια και συνέχεια, με δέσμευση απέναντι στην ομάδα σου, να αυτοαξιολογείσαι συνεχώς και να ρωτάς τη γνώμη των άλλων για αυτό
- Να επιδιώκεις την δική σου διαρκή επιμόρφωση και αναστοχασμό αλλά και τον διάλογο με άλλα πρόσωπα και φορείς που δραστηριοποιούνται σε συναφή πεδία στο χώρο των φυλακών
Στη συνάντηση επίσης μεταξύ άλλων αναφέρθηκε η ανάγκη για:
- Εκπαίδευση για όλους και όλες, καθώς αυτή τη στιγμή ένα πολύ μικρό μόνο ποσοστό κρατουμένων (ενδεικτικά 10%) απολαμβάνουν την πρόσβαση στο σχολείο ή/και σε κάποιου είδους εκπαιδευτικό πρόγραμμα
- Προγράμματα συνεχούς επιμόρφωσης και επιστημονικής στήριξης και κατάρτισης των εκπαιδευτικών που εργάζονται σε αντίστοιχες δομές, καθώς και των σωφρονιστικών υπαλλήλων
- Διερεύνηση δυνατοτήτων συνεργασίας και αλληλεπίδρασης των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας και των λοιπών επαγγελματιών του καταστήματος κράτησης, όπως κοινές θεατρικές δράσεις, προκειμένου να αναδειχθεί η ανάγκη αμοιβαίου σεβασμού και να καλλιεργηθεί ένα κλίμα συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ τους στο πλαίσιο της ολιστικής προσέγγισης του/ης εκπαιδευομένου/η
- Δημιουργία ενός οργανωμένου και συντονισμένου δικτύου εθελοντών/ριών, οι οποίοι/ες προετοιμάζονται προκειμένου να εισέλθουν και να συνεισφέρουν στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας στο χώρο των καταστημάτων κράτησης
- Συνεχή διάλογο των φορέων εκπαίδευσης φυλακών και διερεύνηση δυνατοτήτων κοινές δράσεις και ανταλλαγή καλών πρακτικών
- Συμπερίληψη της εικαστικής αγωγής, με έμφαση στο θέατρο, στη διδασκαλία της τυπικής εκπαίδευσης με μόνιμους θεατρολόγους, θεατροπαιδαγωγούς και λοιπούς επαγγελματίες
- Ένταξη της θεατρικής διδασκαλίας οργανωμένα και μόνιμα στα εργαλεία του σωφρονιστικού συστήματος
- ‘Άνοιγμα’ της φυλακής στην κοινωνία με παραστάσεις και λοιπές δράσεις εκτός φυλακής, δίνοντας την ευκαιρία στο ευρύ κοινό να τις παρακολουθήσει και να έρθει σε επαφή με το εν λόγω πλαίσιο
- Το σχολείο να παίξει πιο ουσιαστικό ρόλο και να αποτελέσει μία ομπρέλα για την προαγωγή του θεάτρου στην εκπαίδευση στον χώρο όλων των φυλακών
- Συνεργασία ανάμεσα στο σχολείο στη φυλακή και την κοινότητα, εστιάζοντας στα ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αναδεικνύοντας την ανάγκη για έρευνα στο πεδίο μέσα από κοινές δράσεις, προκειμένου αφενός να έρθουν σε επαφή οι φοιτητές/ριες, ως μελλοντικοί επαγγελματίες, με το αντικείμενο των σπουδών τους και αφετέρου οι εκπαιδευόμενοι/ες κρατούμενοι/ες να νιώσουν ότι η κοινωνία δεν τους έχει ξεχάσει Δράσεις, οι οποίες στοχεύουν στην εξάλειψη κάθε είδους στερεοτύπων και προκαταλήψεων.