Πρακτικά - καταγραφή σεμιναρίου με εμψυχωτή τον Κώστα Φιλίππογλου
Ελένη Σαματά (επιμ.)
Εκδόσεις: Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση
Αθήνα 2004, ISBN 960-87317-9-8
Περιεχόμενα
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Αγαπητοί φίλοι,
Τα πιο σημαντικά πράγματα στο θέατρο είναι βιωματικά και το να τα περιγράψει κανείς γράφοντας, ειδικά τα εργαστήρια, αποτελεί πάντα ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Μερικές φορές μάλιστα οι άνθρωποι της τέχνης αποφεύγουν να καταθέτουν γραπτώς το περιεχόμενο ενός πρακτικού μαθήματος, υποστηρίζοντας ότι στη θεατρική τέχνη το πιο σημαντικό μέρος είναι συνήθως αόρατο.
Παρ’ όλα αυτά, εμείς πιστεύουμε ότι αξίζει να προσπαθούμε να καταγράφουμε και να παρουσιάζουμε τις ασκήσεις και τις δραστηριότητες ελπίζοντας ότι σε κάποιους θα φανούν χρήσιμες.
Έτσι, στις παρακάτω σελίδες θα βρείτε μια σύντομη περιγραφή αλλά και λεπτομερείς σημειώσεις του σεμιναρίου «Από την Ουδέτερη Μάσκα στη Θεατρική Δημιουργία» με εμψυχωτή τον ηθοποιό Κώστα Φιλίππογλου, όπως τις αποτύπωσε στο χαρτί η Ελένη Σαματά. Το σεμινάριο ήταν διάρκειας 60 ωρών και πραγματοποιήθηκε το Φεβρουάριο και Μάρτιο 2002 στην Αθήνα. Οι σημειώσεις λοιπόν αυτές που συγκεντρώθηκαν εδώ, αντλούν την αξία τους από τον έντονα σωματικό χαρακτήρα του σεμιναρίου και εν παρατίθενται ως «συνταγή» που μπορεί να εφαρμοστεί οπουδήποτε και από οποιονδήποτε, αλλά κυρίως ως ενημερωτικό υλικό και υλικό προβληματισμού.
Ευχαριστούμε όλους για την συμβολή στην πραγματοποίηση αυτού του σεμιναρίου και ιδιαίτερα τον Κώστα Φιλίππογλου, την συνεργάτιδά του Ανθή Θεοφιλίδου, καθώς και την Ελένη Σαματά για τις παραστατικότατες σημειώσεις.
Πανελλήνιο ΔΙΚΤΥΟ για το ΘΕΑΤΡΟ στην ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
«Από την Ουδέτερη Μάσκα στη Θεατρική Δημιουργία»
ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ & ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ
Η ουδέτερη μάσκα ως εργαλείο θεατρικής εξερεύνησης επινοήθηκε από τον Ζακ Λεκόκ, συνεχίζει να εξελίσσεται από την ομάδα Théâtre de Complicité του Λονδίνου και περιλαμβάνει συγκεκριμένες ασκήσεις, σωματικές ενέργειες και θεατρικές εφαρμογές. Το σεμινάριο-εργαστήριο ήταν διάρκειας 60 ωρών και είναι μελετημένο από την Théâtre de Complicité, ώστε να διδάσκεται όλη η ύλη των πρώτων 6 μηνών της σχολής του Λεκόκ αλλά και οι τεχνικές της Complicité για την παραγωγή θεατρικού έργου με ομαδική διαδικασία (devised projects).
Το εργαστήριο απευθυνόταν κυρίως σε εκπαιδευτικούς, οι οποίοι στη συνέχεια θα μπορούν να αξιοποιήσουν την εμπειρία τους σε εργαστήρια και παραστάσεις με τους μαθητές τους, αλλά και σε ηθοποιούς, χορευτές, δασκάλους του θεάτρου, συγγραφείς, σπουδαστές και ανθρώπους που ασχολούνται με τις τέχνες και το θέατρο στην εκπαίδευση.
Το σεμινάριο στηρίχθηκε στην ομαδική δουλειά. Μέσω αυτής συνειδητοποιήσαμε ότι το θέατρο είναι μια συλλογική διαδικασία (και μόνο σε αυτή τη βάση έχει λόγο ύπαρξης) και ότι η θεατρική σκηνή, ως μικρογραφία του κόσμου, μας οδηγεί να βρούμε το πραγματικό μας τελικά μέγεθος.
Το εργαστήριο ήταν σωματικό.
Ως εργαλείο θεατρικής εξερεύνησης χρησιμοποιήσαμε την «ουδέτερη μάσκα», που ανακαλύφθηκε από τον Ζακ Λεκόκ και σήμερα εξελίσσεται από την πιο διάσημη ίσως στο κόσμο ομάδα «σωματικού θεάτρου» την Théâtre deComplicité. Εντάσσονται σ’ αυτό συγκεκριμένες ασκήσεις, ενέργειες και θεατρικές εφαρμογές με κέντρο το ανθρώπινο σώμα, θεωρώντας ότι είναι φτιαγμένο από την ύλη του σύμπαντος. Επομένως κάθε κίνηση ή ενέργεια του επηρεάζει το σύμπαν, ενώ ταυτόχρονα κάθε κίνηση στο σύμπαν είναι βαθιά χαραγμένη στην κυτταρική μας μνήμη. Είναι αυτονόητο ότι ο άνθρωπος μπορεί να αναπαραστήσει όλες τις κινήσεις και τις ενέργειες της φύσης, αρχικά με το σώμα του και στη συνέχεια με το μυαλό και την ψυχή του.
Στο εργαστήριο αυτό, λοιπόν, αναπαραστήσαμε και ξαναδημιουργήσαμε τις κινήσεις των φυσικών στοιχείων (νερό, φωτιά, αέρας, γη), των υλικών (ξύλο, πέτρα, πηλός, μέταλλο κλπ), αλλά και των ζώων, των πτηνών, των ερπετών και των φυτών. Μέσα από αυτές κατανοήσαμε το πώς οι παρορμήσεις, οι αντιδράσεις και οι κινήσεις του ανθρώπινου σώματος αντανακλούν τη φύση.
Ακόμα ανακαλύψαμε πώς κάθε κίνηση ή χειρονομία μας διηγείται μια ιστορία. Είναι όμως τούτη η ιστορία ζωντανή, καθαρή; Πώς αντηχεί; Πιάσαμε το νήμα από την αρχή, συνειδητοποιήσαμε τη σημασία των αντιδράσεών μας. Κάναμε ό,τι έκανε κι ο προϊστορικός ο προϊστορικός άνθρωπος, ως ηθοποιός ή χορευτής ή ζωγράφος στα σπήλαια του Λασκώ και της Αλταμίρας, όταν του γεννήθηκε η ανάγκη να αφηγηθεί και να παραστήσει ιστορίες.
Η ανάγκη μας παραμένει η ίδια με των προγόνων μας: κάνουμε θέατρο και, με τις κινήσεις και το λόγο μας, μιμούμαστε τις φυσικές δυνάμεις, θέλουμε να τις καταλάβουμε, να τις αιχμαλωτίσουμε, να ταυτιστούμε με αυτές -και με την ίδια παράλογη ίσως μανία- να αιχμαλωτίσουμε και να κατανοήσουμε την ίδια τη ζωή. Ίσως μοιάζει δύσκολο, αλλά δεν είναι. Αρκεί όσοι συμμετάσχουν στο εργαστήριο να έχουν όρεξη για παιχνίδι, διαθεσιμότητα και εμπιστοσύνη στην ομάδα. Όταν το καταφέρουν, η συνέχεια του ταξιδιού προς την ανάπλαση χαρακτήρων και τη δημιουργία αυτοσχεδιαστικών σκηνών θα είναι εξαιρετικά εύκολη.
Σε τακτά διαστήματα - περίπου στο τέλος των μαθημάτων κάθε εβδομάδας - η ομάδα χωριζόταν σε υποομάδες των 4 ή 5 ατόμων, που δημιουργούσαν μικρές σκηνές πάνω σε ένα θέμα, σύμφωνα πάντα με την ύλη που είχε διδαχθεί και πάντα με τη βοήθεια του εμψυχωτή.
Σκοπός μας ήταν, μέχρι το τέλος του εργαστηρίου, να έχουμε βρει τρόπο να παράγουμε θεατρικά έργα από μόνοι μας βασιζόμενοι στη θεατρική διαδικασία και να μπορούμε να καθοδηγήσουμε αναλόγως τη μαθητική, νεανική ή όποια άλλη θεατρική μας ομάδα.
Κώστας Φιλίππογλου